माता लक्ष्मी

पुराणमा देवी लक्ष्मीको उत्पत्तिको बारेमा विरोधाभास व्याख्या गरिएको पाइन्छ । एउटा पौराणिक कथा अनुसार देवी लक्ष्मी समुद्रको मन्थनको क्रममा बाहिर आएका रत्नहरूसँग जन्मेकी थिइन्, तर अर्को कथा अनुसार उनी भृगुकी छोरी हुन् । वास्तवमा पुराणको कथामा लुकेका गोप्य कुरा जान्न अलि गाह्रो छ, यो बुझ्नु महत्त्वपूर्ण छ । सायद तपाईलाई थाहा छ शिवपुराण अनुसार ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वरका बाबुआमाको नाम सदाशिव र दुर्गा भनेर उल्लेख गरिएको छ । त्यस्तै गरी, तीनै देवीदेवताहरूका पनि बाबुआमा छन् । लक्ष्मी, जुन समुद्रको मंथनबाट जन्मेकी थिइन्, वास्तवमा उनमा सुनको चिह्न भएको हुनुपर्छ भनिन्छ ।

जन्म समयः धर्मशास्त्रका अनुसार देवी लक्ष्मी शरद पूर्णिमाको दिनमा जन्मेकी थिइन् । कार्तिकेय शरद पूर्णिमाको दिनमा उनको जन्म भएको थियो । उनको पूजा भने कार्तिक कृष्ण अमावस्यामा गरिन्छ ।

नामः देवी लक्ष्मीः
नामको अर्थः ’लक्ष्मी’ शब्द दुई शब्दहरूको संयोजनबाट बनेको हो, एक ’लक्ष्या’ र अर्को ’म’ अर्थ देवी लक्ष्मी जसले लक्ष्यमा पु¥याउँछिन् भनिन्छ ।

अन्य नामहरूः श्रीदेवी, कमला, धन्या, हरिभल्लभी, विष्णुप्रिया, दीपा, दीप्त, पद्मप्रिया, पद्मसुंदरी, पद्मावती, पद्मनाभप्रिया, पद्मिनी, चन्द्र सहोदरी, पुष्ती, वसुन्धरा आदि ।
माता पिताः ख्याती र भृगु ।
भाइः धाता र विधाता
बहिनी : अलक्ष्मी
पतिः भगवान विष्णु ।
निवासः सागरमा भगवान विष्णुसँग कमलमा बस्छिन् ।
उत्सवः तिहार, तिहारको मुख्य दिन लक्ष्मी पूजा ।
दिनः ज्योतिष र शास्त्रहरूमा देवी लक्ष्मीलाई शुक्रबारको देवी पनि मानिन्छ ।

वाहानहरूः
उल्लू र हात्ती । एउटा मान्यता अनुसार उल्लू देवी विष्णुकी पत्नी लक्ष्मीको गाडी हो र हात्ती धनको देवी महालक्ष्मीको गाडी हो । कसैको अनुसार उल्लू उनीकी दिदी अलक्ष्मीको प्रतीक हो, जो सँधै उनीसँगै रहछिन् । देवी लक्ष्मी भगवान विष्णुलाई गाडीको उल्लूमा बस्दै पृथ्वीको भ्रमण गर्न आउँछिन् ।

दुई रूपहरूः
लक्ष्मीको अभिव्यक्ति दुई रूपहरूमा देखिएको छ– १ श्रीरुप र २. लक्ष्मी रूप । श्री रूप मा उहाँ कमल मा विराजमान हुन्छिन् र लक्ष्मी रूप मा भगवान विष्णुसँग हुन्छिन् । महाभारतमा दुई प्रकारका लक्ष्मीलाई ’विष्णुपत्नी लक्ष्मी’ र ’राज्यलक्ष्मी’ भनेर वर्णन गरिएको छ ।

अर्को मान्यताका अनुसार लक्ष्मीका दुई रूपहरू छन् – भुदेवी र श्रीदेवी । भूदेवी पृथ्वीको देवी हुन् र श्रीदेवी स्वर्गकी देवी हुन् । पहिलो प्रजनन क्षमतासँग सम्बन्धित छ, दोस्रो महिमा र शक्तिको क्षमतासँग सम्बन्धित छ । भूदेवी सरल र सहयोगी पत्नी हुन् भने श्रीदेवी चंचल ।

मन्त्रः ओम ह्रीम श्री लक्ष्मीभ्यो नमः।

व्रत–पूजाः
लक्ष्मी चालीसा, लक्ष्मीजीको आरती, लक्ष्मीको महिमा, लक्ष्मी व्रत, लक्ष्मी पूजा आदि । तिहारमा लक्ष्मीलाई गणेशको साथमा पूजा गरिन्छ । भगवान विष्णुसँगै देवी लक्ष्मीको पनि पूजा गरिन्छ ।