रावण नीतिका ८ मुख्य कुरा

रावणको आफ्नो समयका प्रकाण्ड विद्धान मानिन्छन् । रावणले शिव ताण्डव स्तोत्र, रावण संहिता, दश शताब्दी अङ्कप्रकाश, दश पातालात्मिक उद्दिष्ट तन्त्र, कुमारतन्त्र तथा नाडी परीक्षा आदि पुस्तक लेखेका छन् ।

यसका अलावा अङ्कप्रकाश, इन्द्रजाल, प्राकृत कामधेनु, प्राकृत लंकेश्वर, ऋग्वेद भाषा, रावणियम आदि ग्रन्थहरूको पनि चर्चा गरिएको छ। अरुण संहिता र रातो किताब पनि रावणले लेखेको मानिन्छ । रावणको नीति रावण संहिता र वाल्मीकि रामायणमा पाइन्छ। हेरौँ रावण नीतिका ८ मुख्य कुरा :

१ . आफ्नो निर्णयमा दृढ रहनुहोस् : रावणले आफ्नो मामा सुमालीलाई भने – म आफूले एक पटक गरेको निर्णयबाट कहिल्यै पछि हट्न सक्दिन। मृत्युको डरले पनि साहसी मानिसलाई आफ्नो वचनबाट रोक्न सक्दैन ।

२ . कसैको परवाह नगर्नुहोस् : हनुमानजीले लङ्का जलाएपछि रावणले आफ्ना मन्त्रीहरूलाई भने- आज मानिसहरू मेरा बारेमा के सोच्छन् वा के भन्छन् मलाई मतलब छैन। यो कमजोर मन भएको समाजलाई भगवानले पनि सन्तुष्ट पार्न सक्ने छैनन् । कसैका लागि म देवता हुँ त कसैका लागि राक्षस । मान्छेलाई आफ्नो स्वार्थ मात्र थाहा हुन्छ । जब तिमिमा उनीहरूले आफ्नो स्वार्थ देख्छन् तब तिमि उनीहरूका लागि देवता हौँ र जब तिमिले उनीहरूको स्वार्थ पुरा गर्न सक्दैनौ तब तिमि उनीहरूका लागी दानव बन्छौ । यो समाज आफ्नै स्वार्थमा चल्छ । यही स्वार्थले देवता, दानव र मानवलाई अपराध गराउँछ। त्यसैले स्वार्थ त्यागेर धर्ममा जीवन बिताउन सक्नेलाई पुरुषोत्तम भनिन्छ।

३. अतिरेकमा बाँच : हे मन्दोदरी! मलाई थाहा छ आज मेरो हार निश्चित छ । पितामह ब्रह्माजीले दिएको वरदान आज श्राप बनेर ममाथि घुमिरहेको छ । प्रसिद्धि पाउन मानिसले या त देवता बन्नु पर्छ या दानव । यदि तिमी राम्रो बन्न चाहन्छौ भने यति राम्रो बन कि इन्द्रले पनि तिमिलाई आफ्नो सिंहासन दिउन् र यदि तिमी खराब बन्न चाहन्छौ भने यति नराम्रो बन कि नारायण स्वयंले तिमीलाई तिम्रो पापबाट मुक्त गरून् ।

त्यसैले हे मन्दोदरी ! आज म अधर्मको प्रतीक बनेको छु। मेरो भाँडो अनगिन्ती पापहरूले भरिएको छ। मलाई थाहा छ कि मैले नारायणलाई मेरो अहङ्कारका कारण चिन्न सकिन र मलाई यो पनि थाहा छ कि उहाँले मेरो विनाशका लागि अवतार लिनुभयो । यद्यपि, तिमीले जान्नु पर्छ कि रावण कहिल्यै मर्दैन । मरेपछि पनि यो रावण अमर रहनेछ।

४ . बुद्धिमानहरूले विगतलाई लिएर शोक मनाउन्नन् : जब रावणको सेनालाई भगवान् श्रीरामको बाँदर सेनाले हानि पुर्‍यायो, रावणले लङ्कालाई खतराबाट बचाउन कुम्भकर्णलाई जगाए । यता कुम्भकर्णले आफ्नो भाइ रावणको अधर्मी गतिविधि सुनेर सम्पूर्ण लङ्काको विनाशका लागि उनलाई जिम्मेवार ठहराए र आउने हारको चेतावनी दिए। यो सुनेर रावणले कुम्भकर्णलाई भने – हे कुम्भकर्णको कान्छो छोरा, जब लङ्का वरिपरि विनाशका बादलहरू खडा छन्, मलाई के सही र के गलत सिकाउनुहोस् । हो, मैले आफ्नो लोभको वशमा सीताको अपहरण गरेँ र आज उनी नै मेरो मृत्युको कारण बन्न लागेकी छिन् ।

हो, मैले नारायणलाई चिन्न गल्ती गरेँ र उहाँकै कारणले आज मेरा असङ्ख्य वीर योद्धाहरूले वीरगति प्राप्त गरेका छन् । हो, मेरो अहङ्कारले मैले श्रीरामको शान्ति प्रस्तावलाई अस्वीकार गरेँ र आज मेरो सुनको लङ्का श्मशान भएको छ । यद्यपि ज्ञानीहरूले विगतमा शोक गर्दैनन् । कर्मयोगीहरूले कहिल्यै भविष्यको चिन्ता गर्दैनन् । यो घडीमा बस्नेलाई महात्मा भनिन्छ । युद्ध सुरु भयो र अब यो मेरो मृत्यु सँगै समाप्त हुनेछ। यो विधिको लेखा वा भाग्य हो र त्यस लाई रावणले हाँस्दै स्वीकार गर्नेछ अनि यही कारणले इतिहासले रावणलाई कायर वा कायर मान्दैन ।

५ . कुनै पनि परिस्थितिमा कहिल्यै नझुक : अन्तिम युद्धमा जानु अघि रावणले महाकाल आरतीको व्यवस्था गरे, तर आरतीमा अशुभ सङ्केत ( अपसगुन ) देखेर रावणले महाकाल महेश्वरलाई भने कि हे महाकाल, हे भगवान्, हे भगवान् शङ्कर, आज यी अपसगुन मार्फत तपाईँ रावणलाई तर्साउन सक्नुहुन्न । तपाईँलाई कसरी लाग्यो कि म हजुरको परम भक्त दशानन रावण यी अपसगुनहरूबाट डराउनेछु ? अनि युद्ध रोकेर रामको चरणमा आत्मसमर्पण गर्नेछु ? होइन, रावण नष्ट हुन्छ तर झुक्ने छैन। आफ्नो आत्मा बेचेर बाँच्नेहरू दिनहुँ कीराझैँ मरिरहन्छन् । जो दयाको भिख मागेर जिउँछन्, जीवनले पनि उनीहरूलाई दयाको पात्र बनाएर राख्छ ।

यो युद्धमा मेरा धेरै आफन्त, दाजुभाइ, छोराछोरी, नातिनातिना र धेरै प्रजाले बलिदान दिएका छन् । आज मृत्युको डरले रामको अगाडि घुँडा टेके भने मेरो परिवार र लङ्काका वीरहरूको बलिदान व्यर्थ जानेछ र इतिहासले मलाई विभीषण जस्तो कायर मान्नेछ । त्यसैले हे शिव, शम्भु, हे शङ्कर, हे भोलेनाथ ! यो रावण कहिल्यै झुक्न सक्दैन। यो युद्धमा मैले मर्नुपरे पनि म त्यसलाइ तिम्रो प्रसाद मानेर ग्रहण गर्नेछु ।

६. शुभ कर्ममा ढिलाइ गर्नु हुँदैन : रावणले अन्तिम समयमा लक्ष्मणलाई तीन वटा पाठ सिकाएका थिए । राम्रो काममा ढिलाइ गर्नु हुँदैन। अशुभ कामबाट सकेसम्म टाढै रहने प्रयास गर्नुपर्छ ।

७. कसैलाई पनि कम नमान्नुहोस् : शक्ति र पराक्रमको मदमा यति अन्धो पनि हुनुहुँदैन कि हरेक शत्रु लाई तुच्छ र नीच देखियोस् । ब्रह्माजीबाट मलाई बाँदर र मानव बाहेक अरू कसैले मार्न नसक्ने वरदान प्राप्त भएको थियो । तैपनि म तिनीहरूलाई नगण्य र नीच सम्झेर अहङ्कार  लिप्त रहे जसका कारण म पुरै ध्वस्त भएँ ।

८. गुड रहस्य कसैलाई नभन्नु : रावणले लक्ष्मणलाई भनेका तेस्रो र अन्तिम कुरा आफ्नो जीवनको गुड रहस्य आफन्तलाई पनि नभन्नु भन्ने हो । किनभने सम्बन्धहरू परिवर्तन भइरहन्छन् । विभीषण लङ्कामा हुँदा मेरो शुभचिन्तक हुनुहुन्थ्यो तर श्रीरामको शरणमा आएर उहाँ मेरो विनाशको माध्यम बन्नुभयो ।