साउनको सोमबार : शिव उपासना किन ? 

काठमाडौं । सोमबार हामी सधैँ भगवान् शिवलाई सम्झिन्छौँ । त्यसमा पनि साउनको सोमबार विशेष मानिन्छ । यो महिना शिवजीसँग जोडिएको महिना पनि हो । साउन महिनामा शिवको पूजा गरे १२ महिना पूजा गरे बराबर फल प्राप्त हुन्छ भन्ने सनातन विश्वास छ । साउन महिना धार्मिक, प्राकृतिक एवं सांस्कृतिक दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ । 

पार्वतीले साउन महिनाभरि निराहार रही कठोर व्रत बसेर भगवान् शिवलाई प्राप्त गरेको किम्बदन्ती भएको र यो कुरा नसुने पनि वरिपरिको वातावरणको प्रभावमा परेर अनि सामाजिक प्रचलन बनिसकेको हुनाले नेपाली सनातन धर्मावलम्बी महिलाहरूले यसलाई बढी महत्त्व दिन्छन् । साउनको महिना व्रत बसी शिवको पूजा गरे आफू, श्रीमान्, सन्तान एवं परिवार सबैको कल्याण हुने धार्मिक विश्वास छ । महिनाको अरू दिन नसके पनि सोमबार व्रत बसी शिवलाई शुद्ध जल चढाएर खुसी बनाउन सकिन्छ भन्ने शास्त्रीय मान्यता पाइन्छ ।

यस कारण साउनको सोमबार विशेष 

साउने सोमबारका दिन भगवान् शिवको विशेष पूजा आराधना गर्ने परम्परा छ । यस दिन आफू र आफ्नो परिवारको सुस्वास्थ्य, दीर्घायु अनि अन्य विविध कामना गर्दै व्रत बस्ने परम्परा छ । यो महिनामा व्रत, दान, पूजापाठ आदि गर्दा धेरै गुना फल प्राप्त हुन्छ भन्ने विश्वास छ । पुराणहरूमा शिव आराधनाका लागि मुख्य तीन थरी व्रतको चर्चा पाइन्छ ।

शिव उपासना किन ? 

शिव वैदिक देवता हुन् । शिवको अर्थ कल्याण पनि हो भन्ने मान्यता छ । शिवलाई आशुतोष अर्थ छिटै प्रसन्न हुने भगवान् मानिन्छ । विधिपूर्वक आराधना गर्दा उनी खुसी हुन्छन् । शिवको उपासना गर्ने परम्परा वैदिक कालदेखि नै चलेको पाइन्छ । वेदमा रुद्रको रूपमा शिवको उपासना गरिएको छ । शुक्ल यजुर्वेदको सोह्रौँ अध्यायमा रुद्रको वर्णन गरिएको छ । 

सुख प्रदान गर्ने, पाप नाश गर्ने र भक्तलाई कल्याण गर्ने ईश्वरका रूपमा शिवको उपासना गरिएको छ । पौराणिक ग्रन्थहरूमा ब्रह्मालाई सृष्टिकर्ता, विष्णुलाई रक्षक अनि शिवलाई संहारक देवता मानिएको छ । अझ शिवलाई त सम्पूर्ण देवताका पनि देवता अर्थात् देवाधिदेव महादेव भनिएको पाइन्छ ।

भगवान् शिवको पौराणिक कथा 

हामी सबैका प्रिय, भगवान् शिवको जन्म भएको होइन उनी स्वयं अवतरित हुन् । विष्णु पुराणका अनुसार, ब्रह्मा भगवान् विष्णुको कमल नाभिबाट जन्मेका थिए भने शिव भगवान् विष्णुको निधारको चमकबाट उत्पन्न भएको बताइएको छ । विष्णु पुराणका अनुसार, शिव सधैँ निधारको चमकका कारण योग मुद्रामा रहनुहुन्छ । 

श्रीमद् भागवतका अनुसार, एक पटक जब घमन्डीले घेरिएका भगवान् विष्णु र ब्रह्माले आफूलाई आफू श्रेष्ठ हुँ भनेर दाबी गरिरहेका थिए, तब भगवान् शिव जलिरहेको स्तम्भबाट देखा परे । विष्णु पुराणमा वर्णन गरिएको शिवको जन्म कथा भगवान् शिवको एक मात्र बच्चा रूप हो । यस अनुसार ब्रह्मालाई बच्चा चाहिएको थियो । जब ब्रह्माले बच्चालाई रुने कारण सोध्यो, उसले निर्दोष जवाफ दिए कि उसको कुनै नाम छैन, त्यसैले ऊ रोइरहेको छ । तब ब्रह्माले शिवलाई ’रुद्र’ भनेर नाम दिए जसको अर्थ हो ’रुवा’। तैपनि शिव चुप लागेनन् । 

त्यसैले ब्रह्माले उसलाई अर्को नाम दिए तर शिवलाई त्यो नाम मन पर्दैन र अझै चुप लागेनन् । यस प्रकार शिवलाई शान्त पार्न ब्रह्माले ८ नाम दिए र शिवलाई ८ नामले चिनिन्थ्यो (रुद्र, शर्व, भव, उग्र, भीमा, पशुपति, ईशान र महादेव) । शिव पुराणका अनुसार यी नामहरू पृथ्वीमा लेखिएका थिए । विष्णु पुराणको एक पौराणिक कथा पनि यस प्रकारले शिवको जन्म पछि ब्रह्माको छोराका रूपमा रहेको छ । यसका अनुसार जब पृथ्वी, आकाशलगायत सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड जलमग्न थियो, त्यहाँ ब्रह्मा, विष्णु र महेश (शिव) बाहेक अरू कुनै ईश्वर वा प्राणी थिएनन् । तब विष्णु मात्र शेष नागमा पानीको सतहमा लडिरहेको देखे । तब ब्रह्माजी आफ्नो नाभिबाट कमलको नालमा देखा पर्नुभयो । 

 जब ब्रह्मा र विष्णु सृष्टिबारे कुरा गर्दै थिए, शिव देखा परे । ब्रह्माले उनलाई चिन्न अस्वीकार गरे । तब, शिवको क्रोधसँग डराएर, भगवान् विष्णुले उनलाई ईश्वरीय दर्शन दिए र शिवको ब्रह्मालाई सम्झना दिलाए । ब्रह्माले आफ्नो गल्ती महसुस गरे र शिवलाई छोराको रूपमा जन्माउनका लागि आशीर्वाद मागे । शिवले ब्रह्माको प्रार्थना ग्रहण गरे र उनलाई यो आशीर्वाद दिए । जब ब्रह्माले ब्रह्माण्डको सृष्टि सुरु गरे, उनलाई एउटा बच्चा चाहियो र त्यसपछि उनलाई भगवान् शिवको आशीर्वाद प्राप्त भयो ।